Για ένα παιδί που κοιμάται, Δήμητρα Χριστοδούλου

Δομή

Το ποίημα χωρίζεται σε τρεις ενότητες:

α) (στροφή πρώτη) ► ο ύπνος του παιδιού στο μηχανοστάσιο και η μέρα  του στα φανάρια.  [παρόν]

β) (στροφή δεύτερη) ► τρυφερές αναμνήσεις από την πατρίδα. [παρελθόν]

γ) (στροφή τρίτη) ► η κοινωνική περιθωριοποίηση του παιδιού. [παρόν]

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Περιγράψτε πώς περνάει τη μέρα και τη νύχτα του το παιδί.

Το παιδί έχει έρθει στην Ελλάδα ως οικονομικός μετανάστης, χωρίς την οικογένειά του. Για να επιβιώσει, καθαρίζει όλη την ημέρα  τα τζάμια των διερχόμενων αυτοκινήτων, όταν σταματούν στα φανάρια. Οι οδηγοί των αυτοκινήτων άλλοτε τον αμείβουν για τις υπηρεσίες του με λίγα κέρματα, όσα θέλει ο καθένας, άλλοτε τον προσπερνούν αδιάφορα,  άλλοτε  τον αποπέμπουν ενοχλημένοι και κάποιοι τον προσβάλλουν. Ενώ ασκεί ένα τίμιο επάγγελμα και  δεν επιβαρύνει κανέναν με την παρουσία του, συχνά νιώθει ταπεινωμένος, περιφρονημένος και ανεπιθύμητος. Είναι άστεγος και  το βράδυ εξαντλημένος  βρίσκει καταφύγιο στο μηχανοστάσιο ενός εργοστασίου, το οποίο του παραχωρεί ο νυχτοφύλακας με οικονομικό αντάλλαγμα. Εκεί ανάμεσα στις μηχανές, ο μικρός βιοπαλαιστής κουκουλωμένος στο παλτό του αδελφού του αναπολεί τα χιονισμένα βουνά της πατρίδας του, την ξενοιασιά των παιδικών του χρόνων, το δάσκαλό του  και κυρίως το ζεστό χάδι της μητέρας του, ευτυχισμένες στιγμές  που χάθηκαν για πάντα. Συνάμα αισθάνεται την πικρή γεύση της διάψευσης, γιατί η Ελλάδα που συνάντησε, απέχει από την Ελλάδα που οραματιζόταν.

2. Το ποίημα αναφέρεται σε δύο χρονικά επίπεδα και χωρίζεται σε δύο αφηγηματικά μέρη. Ποια είναι αυτά και τι περιλαμβάνει το καθένα;

 Η αφήγηση κινείται  σε δύο ευρύτερους χώρους (Ελλάδα- τόπος προέλευσης) και σε δύο χρονικά επίπεδα, στο παρόν και στο παρελθόν. (Βλέπε και Δομή). Στο παρόν τοποθετείται η ποιητική περιγραφή, που παρουσιάζει τις δύσκολες συνθήκες ζωής του μικρού στην Ελλάδα, την καθημερινότητά του κάτω από τον φωτεινό σηματοδότη της λεωφόρου και τη νύχτα του δίπλα στα μηχανήματα του εργοστασίου (πρώτη και τρίτη στροφική ενότητα). Στο παρελθόν ανήκουν οι αναμνήσεις του μικρού από τη στερημένη, φτωχική αλλά γεμάτη θαλπωρή ζωή στον τόπο του.  Το χάδι της μητέρας  και η φροντίδα της  μήπως κρυώσει το παιδί, τα ελληνικά στο στόμα του δασκάλου και τα χιονισμένα βουνά  συνθέτουν το σκηνικό του παρελθόντος, που ο μικρός  αναπολεί με νοσταλγία. (δεύτερη ενότητα)

Έχει όμως σημασία πώς κατανέμονται οι αναφορές στο παρόν και το παρελθόν μέσα στο ποίημα. Ειδικότερα: Η πρώτη στροφή δίνει το χρονικό παρόν του ποιήματος : «Νύχτα». Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει και τη μοναξιά και την απόγνωση του ήρωα. Στη συνέχεια παρατηρούμε αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν, δηλαδή σε όσα προηγούνται της νύχτας. Από το στίχο : « Όλη τη μέρα δουλεύει στα φανάρια»  και μέχρι το στίχο: «Και το μερίδιο του Νυχτοφύλακα» , αναπαριστάται η ζωή του κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αν και η πρώτη στροφική ενότητα περιγράφει το παρόν και τη σκληρή καθημερινότητα του μικρού παιδιού στην Ελλάδα, υπάρχει υπόμνηση του παρελθόντος στο στίχο: «Με του αδελφού του το παλτό σκεπασμένος».

Στη δεύτερη στροφή οι αναμνήσεις του μικρού άλλες ζωηρές και άλλες αχνές μάς μεταφέρουν στο παρελθόν του και στο σπίτι του, ενώ ο τελευταίος στίχος (Αλλά να, σαν τα κέρματα στην τσέπη.) σηματοδοτεί την έξοδο από το παρελθόν και την επιστροφή στη σκληρή πραγματικότητα των φαναριών και του εργοστασίου.

Η Τρίτη στροφική ενότητα αναφέρεται μεν στο παρόν του παιδιού στην Ελλάδα, αλλά στην ουσία συναιρεί δύο χρονικά επίπεδα, τη μέρα του και τη νύχτα του στην πόλη και δύο χώρους, τη λεωφόρο και το μηχανοστάσιο. Είναι φανερό ότι μεγαλύτερο χώρο  της ποιητικής περιοχής καταλαμβάνει το παρόν. Αυτό συνδέεται με την πρόθεση της ποιήτριας   να φανερώσει ότι  η βιοπάλη, η μοναξιά, η ανασφάλεια και οι στερήσεις του παρόντος σβήνουν βίαια το παρελθόν  αποδυναμώνοντας και τις πιο γλυκιές αναμνήσεις .

3. Ποια σχέση φαίνεται να έχει με την ελληνική γλώσσα το παιδί; Αιτιολογήστε την απάντησή σας βρίσκοντας και άλλες εκφράσεις του κειμένου που αποτυπώνουν τη συναισθηματική του κατάσταση.

Το παιδί φαίνεται να έχει στενή σχέση με την ελληνική γλώσσα. Όταν ανατρέχει στα ανέμελα παιδικά του χρόνια,  έρχεται στη μνήμη του ο δάσκαλος και  μόλις θυμάται «κάτι ελληνικά που άκουγε απ’ το στόμα του» Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ελληνική είναι η μητρική του γλώσσα, που όμως ακούγοντας μόνο την ελληνική της διασποράς και ζώντας αποκομμένος από την ελληνική πραγματικότητα υπήρχε κίνδυνος να ξεχάσει. Επομένως, αυτός και η οικογένειά του κατέβαλαν συνειδητή προσπάθεια να τη μάθει, έχοντας πάντα τον πόθο επιστροφής στην πατρίδα ή τουλάχιστον νιώθοντας την ανάγκη να μην αποκοπούν από τις ρίζες τους. Η αμοιβή μάλιστα του δασκάλου με γάλα, μαρτυρεί ότι η φτωχή οικογένεια έκανε θυσίες, για να μάθει το παιδί τη γλώσσα του. Η ελληνική γλώσσα ήταν ένας  δεσμός με την μητρόπολή -Ελλάδα. Τώρα που  το σώμα του βρίσκεται στην Ελλάδα και η καρδιά του στο σπίτι του,  τα ελληνικά τον συνδέουν με την πατρίδα που αποχωρίστηκε. Του ξυπνούν παιδικές τρυφερές αναμνήσεις.

    Όμως διαπιστώνει ότι αλλιώς ηχούσε η ελληνική γλώσσα μακριά από την Ελλάδα  και αλλιώς ηχεί τώρα.  Η γλώσσα στο στόμα του δασκάλου τού έφερνε ήχους  και χρώμα  από γυαλιστερά βότσαλα στη θάλασσα. Η γλώσσα στο στόμα των οδηγών που τον αποπέμπουν και τον ταπεινώνουν έχει διαφορετικό ήχο, σκληρό, βάρβαρο.  Ακόμα και η γλώσσα του βλέμματος των οδηγών, «το φτύσιμο στο βλέμμα του πελάτη», πληγώνει το παιδί. Όταν όμως είναι θερμοί, ευγενείς και φιλικοί το παιδί χαίρεται στο άκουσμα των ελληνικών και αισθάνεται «εγκάρδια» τη γλώσσα.

4. Βρείτε στο κείμενο εικόνες που δείχνουν α) τη στερημένη ζωή β) τον αγώνα για την επιβίωση που δίνει καθημερινά το παιδί.

Το ποίημα είναι πλούσιο από εικόνες που απεικονίζουν την καθημερινότητα, τη βιοπάλη και την ψυχική δοκιμασία του μικρού παιδιού. Άλλες ανήκουν στο χρονικό παρόν του ποιήματος και άλλες αναφέρονται στο παρελθόν.

     α)    Η πρώτη εικόνα του ποιήματος παρουσιάζει το παιδί  ξαπλωμένο στο έδαφος και στριμωγμένο ανάμεσα στα εργοστασιακά μηχανήματα, τυλιγμένο με το παλτό του αδελφού του να προσπαθεί να ξεκουραστεί, πριν ξημερώσει μια νέα δύσκολη μέρα. Η εικόνα αυτή καταγράφει τη στερημένη του ζωή.

     β)   Ακολουθεί η εικόνα που αποτυπώνει την καθημερινή του μάχη για επιβίωση. Καθαρίζει βιαστικά τζάμια και εισπράττει  λίγα κέρματα ή αδιάφορα βλέμματα ή καμιά φορά και προσβλητικά λόγια από τους ενοχλημένους οδηγούς.

 Παράλληλο κείμενο

Ο ΙΕΡΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ
Για ένα παιδί που δεν ξέρει γράμματα
Και του ζητούν οι Αρχές διαβατήριο
Ο θεός είναι μια άκομψη λέξη.
Ζωγραφίστε του ένα κοκόρι
Ανεβασμένο σε δεμάτι ξύλα της αυλής
Να λαλεί ένα αρχαίο ξημέρωμα.
Ή μετρήστε του με τα δάχτυλα
Δυο τρία σπόρια, να του δώσει.
Αν εξακολουθεί να μπερδεύεται,
Να σας κοιτά μουγγό και με τρόμο,
Θα πει πως ξέρει πολύ καλά αυτή τη λέξη.
Μα την έχει ζωγραφίσει με πηλήκιο
Και στη δική σας σκοτεινή αλφαβήτα.
Αν πάλι το παιδί ξέρει γράμματα,
Αφήστε μόνος να τα βγάλει πέρα ο Κύριος.
Αφού Εκείνος φυλλομετράει τα μερόνυχτα,
Ώσπου να ξεχαστεί κάθε λέξη,
Ίσως ρίξει ένα βλέμμα περιέργειας
Στα ορνιθοσκαλίσματά του κάτω απ’ τη σφραγίδα.
Ίσως θυμίζουν αστερισμών διασταυρώσεις
Όταν σχεδίαζε τον ουράνιο θόλο
Και τόσες θα Τον θέρμαιναν ελπίδες
Ώσπου να τσαλακώσει το χαρτί και να πετάξει
Τα άτυχα σχέδια στη γη.
…………………………………………………………………...
( Δήμητρα Χριστοδούλου, Ανέκδοτο-2019)

Ίσως σ΄ενδιαφέρει κι αυτό